Budowa wewnętrzna pająka

Niejeden z Was próbował pewnie preparować swojego podopiecznego gdy ten zdechł, albo śmiercią naturalną, albo z innych niewiadomych przyczyn. Wiele jest instrukcji preparowania i konserwacji okazu, każda jednak mówi o obowiązku opróżniania wnętrzności z odwłoka. Rozcinając „kilkudniowe” zwłoki wylewa nam się ze środka jednolita jasnobrązowa substancja, z której nic nie można odróżnić i mało kto zastanawia się jaki jest jej skład.

Każdy hodowca pająków (i nie tylko) dokładnie zna budowę zewnętrzną pająka. Nie wszyscy jednak znają budowę wewnętrzną, a już garstka wie jak taki pająk wygląda od środka. Większość książek jest zilustrowana szkicami, które nie zawsze oddaja dokładny obraz tego co można zobaczyć na zdjęciach. Na zasadzie prób i błędów udało mi się wypreparować kilka organów, które chciałbym opisać w tym artykule. Ma on także Wam pomóc, jeżeli ktoś z Was sam chciałby poznać dokładniej co kryje w sobie pająk.

Zobaczymy więc co można zobaczyć pod karapaxem.

Prosoma

Odcinając delikatnie skalpelem lub żyletką karapx (Zdjęcie 1) po jego bocznej krawędzi zobaczymy dużą ilość półprzeźroczystej substancji ułożonej w pęczki, są to mięśnie. Największe ich skupisko znajduje się w przedniej części w tzw. głowowej. Wiele mięśni przytwierdzonych jest do karapaxu. Wypełniają one większą część prosomy. Usunięcie ich do najłatwiejszych nie należy, ale jest to konieczne, jeżeli chcemy zobaczyć głębiej położone narządy. Gdy pająk przed sekcja był umieszczony w alkoholu, mięśnie zupełnie zmieniają swój wygląd, Są bardziej twarde, koloru beżowego i całkiem inaczej wygląda ich ułożenie. Jednym z pierwszych bardziej widocznych narządów po usunięciu mięsni jest jelito (Zdjęcie 2).

Widać dwa pnie główne oraz 4 pary uchyłków (na zdjęciu widoczne trzy) ślepo zakończonych biegnących w stronę każdego odnóża. U np. pająków skaczących jelito jest tak rozgałęzione, że oplata nawet oczy. Miedzy innymi dzięki tak bogatemu rozgałęzieniu pająki potrafią długi okres czasu wytrzymać bez przyjmowania pokarmu. Odsuwając na boki ostrożnie jelito i mięśnie naszym oczom ukaże się żołądek ssący(Zdjęcie 2,4). Mocno umięśniony narząd, dzięki któremu pająk może wyssać nadtrawione soki z ofiary. Za żołądkiem znajduje się jelito środkowe, które widać na zdjęciu drugim. Po usunięciu jelita, żołądka i pozostałych mięśni widoczny jest endosternit(Zdjęcie 3).

Pająki oprócz zewnętrznego szkieletu chitynowego, posiadają także szkielet wewnętrzny. Jest to mezodermalny twór, który w przeciwieństwie do ektodermalnego egzoszkieletu nie zawiera chityny. Podstawowym budulcem są włókna kolagenowe. Ta gwiazdkowata, sztywna blaszka stanowi przyczep wielu mięśni. Pod endosternitem znajdziemy skoncentrowane nerwy(Zdjęcie 5) w postaci dwóch dużych zwojów: okołoprzełykowy – mniejszy i podprzełykowy (tzw. mózg) – większy.

Opisthosoma (Odwłok)

Preparowanie odwłoka sprawia więcej problemu. Po przecięciu kilku warstw błon(zdjęcie 8) obojętnie z której strony zobaczymy jasnobrązową substancję. Jest to wątroba (zdjęcie 6)i wypełnia ona większą część odwłoka pająka. Nie dotyczy to samicy, której odwłok wypełniony w większości jest jajami widocznymi na zdjęciu 6 jako pomarańczowa galaretowata substancja.

Po stronie grzbietowej w samym środku znajduje się długie, dość grube serce (zdjęcie 4,8), biegnące prawie przez cały odwłok. Widoczne także przez powłoki żywych pająków, pod warunkiem ze ich odwłok jest prawie całkowicie„wyczesany”. Okryte jest błoną, tak zwanym osierdziem, z którym jest połączone dwoma lub trzema parami Ostii przez które przepływa hemolimfa. Od serca odbiega kilka par dobrze widocznych tętnic(zdjęcie 8) obejmujących cały odwłok.

Układ krwionośny, podobnie jak u większości bezkręgowców jest otwarty, co oznacza, że odpowiednik krwi płynie także poza naczyniami. Po brzusznej stronie widzimy 2 pary płuc (zdjęcie 7). Widać je też dobrze w wylince pająka. Płuca zbudowane są z wielu blaszek koloru białego ułożonych jak kartki w książce(book lungs). Takie rozwiązanie znacznie zwiększa powierzchnie wymiany gazowej płuc (u ptasznika powierzchnia ta wynosi 70cm² – Reisinger et al.,1990). Ptaszniki nie posiadają tchawek w przeciwieństwie do pająków z sekcji Araneomorphae. Pomiędzy płucami znajduje się otwór płciowy prowadzący do Epigynum (zdjęcie 7). Jest to zesklerytyzowana płytka, która pełni kluczową rolę podczas kopulacji oraz zapłodnienia. Jest charakterystyczna dla każdego gatunku i także po niej poznajemy płeć pająka. Kluczowa część męskiego narządu kopulacyjnego tzw. embolus ma także charakterystyczny kształt w obrębie gatunku i musi idealnie pasować do narządów kopulacyjnych samicy. Jedną z części epigynum są zbiorniki nasienne, w których gromadzona jest sperma samca po kopulacji. Zapłodnienie następuje w tym samym czasie co składanie jaj wiec jeżeli dopuszczaliśmy rożnymi samcami, istnieje duże prawdopodobieństwo, że potomstwo nie będzie całkowicie ze sobą spokrewnione. Jeżeli po kopulacji samica przejdzie wylinkę, wraz z oskórkiem traci także nasienie samca. Zaraz za płucami zaczynają się już pojawiać niektóre gruczoły przędne (zdjęcie 6). Jest wiele rodzajów tych skomplikowanych tworów (najwięcej, bo aż siedem u pająków sieciowych: Araneidae, Tetragnathidae). Każdy gruczoł wytwarza inny rodzaj pajęczyny, jedne służą do budowania pajęczyny budującej kokon, inne wytwarzają lepkie sieci wyspecjalizowane do chwytania ofiar. Dobrze widoczne u dorosłych męskich osobników są jądra (zdjęcie 8). U pająków maja one postać dwóch bardzo długich i poskręcanych przewodów. Prowadzą one do płytki płciowej samca, gdzie nasienie wyprowadzane jest na zewnątrz.

Nie wszystkie organy udało mi się wypreparować ze względu na ich delikatną budowę lub po prostu brak wiedzy na temat ich dokładnego położenia. Tak czy inaczej, mam nadzieję, że ten krótki opis i zdjęcia przybliżą Wam, co kryje się w środku tych wspaniałych zwierząt. Nie są to tylko włochate stwory z ośmioma nogami, ale bardzo skomplikowane organizmy, których funkcjonowanie zależy od wielu pomniejszych narządów znajdujących się w ich wnętrzu.

Uwaga!

Preparaty pokazane na powyższych zdjęciach, wykonane zostały z pająków, które zdechły śmiercią naturalną. Opisy do zdjęć są wyłącznie poglądowe, niepotwierdzone naukowo.

Artykuł został napisany na podstawie własnych doświadczeń oraz:

R.F. Foelix – „ Biology of spiders”, Oxford University Press 1996

W. Riedel i inni – “Ćwiczenia z zoologii bezkręgowców”, PWN Warszawa 1974.